Meditatie, 17 juli
Het zwaarste gebod
‘Heb elkaar lief’, gebiedt Jezus ons. Dat klinkt eenvoudig, maar het is het zwaarste gebod dat er is. Dat zie je als Jezus duidelijk maakt wat dat betekent, zoals in de zogenoemde Bergrede. ‘Pleeg geen moord’ betekent veel meer dan elkaar niet doodslaan. Het betekent ook dat je elkaar niet mag haten, uitschelden of naar beneden halen. En naar aanleiding van de uitspraak ‘een oog voor een oog en een tand voor een tand’ zegt Jezus: wie je op de rechterwang slaat, moet je ook de linkerwang toekeren.
Wat doe je met deze zware, onuitvoerbare geboden? We snappen allemaal wel dat het om een grondhouding gaat, en dat je deze geboden niet zonder nadenken in elke situatie moet toepassen. Laatst las ik De tegenstem van Jezus, een boek van Sam Janse. Daarin gaat hij uitgebreid in op de Bergrede. Volgens hem zijn Jezus’ woorden geen onveranderlijke, morele principes, maar wijst hij ‘creatieve wegen om de fatale geweldsspiraal te doorbreken’ (52).
Janse noemt dan als voorbeeld het gebod om degene die jou slaat ook de andere wang toe te keren. Als iemand je slaat, verwacht hij dat je terugslaat. Doe je dat niet, dan gebeurt er iets onverwachts, waardoor het geweld stopt. Dit is geen gebod om jezelf maar ongelimiteerd in elkaar te laten slaan, maar om kwaad met goed te beantwoorden. Om dat te kunnen doen moet je sterk zijn, niet zwak. Iemand de andere wang toekeren ‘is een gebaar van kracht, van onaantastbaarheid’ (53).
Dit is dus geen regel die je in elke situatie kunt toepassen. Het element van verrassing is belangrijk. En je moet er sterk voor zijn. Vol vertrouwen op God en overtuigd van de waarde die je hebt voor God en jezelf. En elke situatie is verschillend. Janse noemt het voorbeeld van een kind dat gepest wordt. In plaats van te zeggen: je mag niet terugslaan, zou zo’n kind juist een keer een flinke mep moeten verkopen. Dat is heel onverwacht, en het doorbreekt het patroon op een positieve manier. Volgens Janse is dat in de geest van de bergrede.
‘Heb elkaar lief.’ Het is het moeilijkste gebod dat er is. Niet alleen omdat wij vaak een tegengestelde reflex hebben. Maar ook omdat het veel creativiteit vraagt. Elke situatie is weer anders. Het is ook belangrijk dat wij ons geliefd voelen door God, en daar kracht en zelfwaarde aan ontlenen. Liefhebben is doorgeven. Van wat je niet hebt, kun je niet uitdelen. Daarom moeten we steeds bij God beginnen, en zien hoe Jezus het ons heeft voorgedaan. Jezus liet niet over zich heenlopen, maar hij was zo sterk dat hij zich zwak op durfde te stellen.
‘Heb elkaar lief.’ Het is het zwaarste gebod. Maar ook het mooiste. Want hoe moeilijk het ook kan zijn om lief te hebben in bepaalde situaties, als het lukt gebeuren er mooie dingen. Het doorbreekt geweld, herstelt kapotte verhoudingen, en zorgt voor meer gerechtigheid. Ook al lukt het ons lang niet altijd om lief te hebben, dáár kan niemand tegen zijn.
Dick Mak